T1D Tedavisinde Yeni Bir Dönem : Kök hücre nakli yapılan ilk T1D hastasından kayda değer bulgular paylaşıldı. Tedavi ile birlikte vücudunda insülin üretimi olduğu bildirildi.
Yapılan çalışma, 25 yaşında Tip 1 diyabetli bir kadın hastada, yeniden programlanmış kök hücre nakli aldıktan sonra üç ay içinde vücudunun insülin üretmeye başladığını gösterdi. Kendisi vücudundan alınan hücreler kullanılarak tedavi edilen ilk kişi oldu ve Nature ile yaptığı bir röportajda, “Artık şeker tüketebiliyorum” Nakilden bir yıldan fazla bir süre geçti ve “ her şeyi yemekten keyif alıyorum” dedi.
Kanada Edmonton’daki Alberta Üniversitesi’nde nakil cerrahı ve araştırmacı olan James Shapiro ise cerrahi sonuçlarının çarpıcı olduğunu belirtti.
İşte detaylar;
Cell dergisinde yayınlanan yeni bir çalışmada araştırmacılar kök hücre nakli alan T1D’li bir hastada nakil sonrası kayda değer bulgular gözlemledi. Yapılan bu çalışmaların daha öncesinde Çin’in Şanghay kentindeki ayrı bir grup, Nisan ayında 59 yaşında tip 2 diyabet hastası bir adamın karaciğerine insülin üreten adacıkları başarıyla naklettiklerini bildirmişlerdi. Adacıklar adamın kendi vücudundan alınan yeniden programlanmış kök hücrelerden elde edilmişti ve hasta o zamandan beri insülin kullanmayı bırakmıştı.
Bu çalışmalar, dünya genelinde yaklaşık yarım milyar insanı etkileyen diyabetin tedavisinde kök hücre kullanımını içeren öncü klinik denemelerden yalnızca birini temsil etmekteydi. Bu hastaların büyük çoğunluğu, vücudun yeterli insülin üretemediği ya da insülin kullanım yeteneğinin azaldığı tip 2 diyabet tanısı almıştı. Tip 1 diyabet ise bağışıklık sisteminin pankreastaki adacık hücrelerine saldırdığı bir durumdur.
Mevcut tedaviler( örn Adacık nakilleri), diyabetin tedavisinde etkili olabilse de artan talebi karşılayacak yeterli donör bulunmamaktadır ve alıcılar, nakledilen dokunun reddedilmesini önlemek amacıyla immün baskılayıcı ilaçlar kullanmak zorundadır.
Kök hücreler, vücuttaki herhangi bir dokuyu üretmek için kullanılabilir ve laboratuvar ortamında sonsuz bir süre kültüre edilebilir, bu sayede, potansiyel olarak sınırsız bir pankreas dokusu kaynağı elde edilmesi mümkün olabilir.
Pekin Üniversitesi’nde hücre biyoloğu olan Deng Hongkui ve ekibi, tip 1 diyabetli üç hastadan hücreleri alarak bunları vücuttaki herhangi bir hücre tipine dönüşebilecek pluripotent bir duruma getirdi. Bu yeniden programlama tekniği, ilk olarak yaklaşık yirmi yıl önce Japonya’da Kyoto Üniversitesi’nden Shinya Yamanaka tarafından geliştirilmişti. Ancak Deng ve ekibi bu tekniği değiştirdi: Yamanaka’nın yaptığı gibi gen ekspresyonunu tetikleyen proteinler yerine, hücreleri küçük moleküllere maruz bıraktılar. Bu yöntem, sürecin üzerinde daha fazla kontrol sağladı.
Araştırmacılar daha sonra kimyasal olarak indüklenmiş pluripotent kök (iPS) hücrelerini kullanarak 3D adacık kümeleri ürettiler. Hücrelerin güvenliğini ve etkinliğini fareler ve insan dışı primatlar üzerinde test ettiler.
Haziran 2023 yılına gelindiğinde yarım saatten kısa süren bir operasyonla, kadın bir hastanın karın kaslarına yaklaşık 1.5 milyon adacık hücresi enjekte ettiler. Mevcut çalışmalarda çoğu adacık nakli karaciğere enjekte edilir ancak, bu bölge hücrelerin gözlemlenmesini engeller. Bu nedenle, hücreler karına yerleştirilerek manyetik rezonans görüntüleme ile gözlemlenebilir ve gerekirse hücrelerin çıkarılması mümkün olabilir.
İnsülinsiz bir yaşam :
İki buçuk ay geçtikten sonra, yapılan incelemeler sonucunda hastanın takviyeye ihtiyaç duymadan yaşayabilecek kadar insülin ürettiği ve bu üretim seviyesini bir yıldan uzun süredir sürdürdüğü tespit edildi. O zamana kadar, kadın kan şekeri seviyelerinde tehlikeli artışlar ve düşüşler yaşamayı bırakmıştı ve bu seviyeler günün %98’inden fazlasında hedef aralıkta gidiyordu. Kyoto Üniversitesi’nde diyabet araştırmacısı olan Daisuke Yabe, “Bu dikkat çekici, diğer hastalara da uygulanabilirse, bu harika olacaktır.” Dedi.
Miami Üniversitesi’nde tip 1 diyabet üzerine çalışan endokrinolog Jay Skyler, sonuçların ilgi çekici olduğunu ancak daha fazla kişide tekrarlanması gerektiğini belirtti ve ayrıca kadın hastayı iyileşmiş olarak görmek için hücrelerin beş yıla kadar insülin üretmeye devam ettiğini görmek istediğini aktardı.
Ayrıca araştırmacılar, diğer iki katılımcının sonuçlarının da “oldukça olumlu” olduğunu ve Kasım ayında bir yıllık süreye ulaşacaklarını, ardından denemeyi 10 veya 20 kişiye daha genişletmeyi umduklarını belirtmektedir.
Elde edilen bu verilere karşın, hasta daha önceki bir karaciğer nakli için zaten bağışıklık baskılayıcı ilaç kullandığı için, araştırmacılar iPS hücrelerinin greftin(nakil) reddedilme riskini azaltıp azaltmadığını değerlendiremediler.
Vücut, hücreleri “yabancı” olarak görmediği için nakli reddetmese bile, tip 1 diyabetli kişilerde, otoimmün bir rahatsızlıkları olduğu için, vücudun adacıklara saldırma riski halen bulunmaktadır. Deng, bağışıklık baskılayıcılar nedeniyle bunu hastada görmediklerini, ancak bu otoimmün tepkiden kaçınabilen hücreler geliştirmeye çalıştıklarını belirtti.
Tedavi Sonrası Hastadan Elde Kayda Değer Sonuçlar:
- Hastada, nakilden 75 gün sonra insülin gereksinimi ortadan kaybolmuş.
- Hastanın hedefteki zaman glisemik aralığı, başlangıçta %43,18 iken nakilden 4 ay sonra %96,21’e yükseldi.
- Bu noktadan sonra hasta, glisemik kontrolün istikrarlı olduğunu göstererek kan şekeri değerleri hedef kan glukoz aralığında belirgin bir süre boyunca ( >%98) kaldı ve HbA1c seviyesi yaklaşık %5 olarak ölçüldü.
Göz Önünde Bulundurulması Gereken Noktalar:
Tedavi hastanın kendi hücreleri alınarak oluşturulduğu için daha geniş hasta popülasyonuna uygulanması açısından zaman alıcı bir yaklaşımdır.
Hücrelerin alıcının vücudunda zarar görmeden işlev gösterecek hale getirilmesi gerekmekte.
Bu hastadan elde edilen umut verici sonuçlar, tip 1 diyabet için kök hücre tedavisinin naklini (CiPSC-adacık hücre tedavisi) değerlendirecek daha fazla klinik çalışma gerekli görülmektedir.
Bununla birlikte yapılan diğer kök hücre çalışmalarını okumak için tıklayın.
Kaynak:
https://www.nature.com/articles/d41586-024-03129-3
Wang, S., Du, Y., Zhang, B., Meng, G., Liu, Z., Liew, S. Y., … & Shen, Z. (2024). Transplantation of chemically induced pluripotent stem-cell-derived islets under abdominal anterior rectus sheath in a type 1 diabetes patient. Cell.
